ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΧΤΗΣ-«ΑΓΓΕΛΟΙ ΑΠΟ ΣΤΑΧΤΗ»-ΠΑΣΧΑΛΙΑ ΤΡΑΥΛΟΥ

 

Γ΄ΜΕΡΟΣ

"Πέρα από το θάνατο του κορμιού υπάρχει και ο θάνατος των αισθημάτων που μετατρέπει τους ανθρώπους σε φαντάσματα του εαυτού τους."

Αυτά τα λόγια θα μπορούσαν να είναι η κεντρική ιδέα για το τρίτο μέρος της ελεγείας,"΄Αγγελοι από στάχτη".Βρισκόμαστε στη Γερμανία του 1998.Ο πόλεμος έχει τελειώσει εδώ και χρόνια,η Δίκη της Νυρεμβέργης έχει αποδώσει δικαιοσύνη(;) το τείχος του Βερολίνου έχει πέσει και όλα παίρνουν το δρόμο τους.Έτσι θα έπρεπε να είναι.Οι άνθρωποι έχουν βιώσει τραγικές στιγμές,έχουν χάσει ζωές και αξιοπρέπεια και φαίνεται πως γύρισαν σελίδα για να συνεχίσουν.Αυτή η διαπίστωση θα μπορούσε να είναι και το τέλος της ιστορίας αν δεν είχαμε ¨"παρακαταθήκη"τη συνέχεια της ζωής της Ροζαλίας.

Η ηρωίδα μας βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη λίγο πριν το τέλος της.Τη "βλέπουμε" μέσα από τις μνήμες της εγγονής της,Εύας Στεργίου που ζει και σπουδάζει στη Γερμανία.Η ίδια δεν έχει φυσική παρουσία στο τρίτο βιβλίο,παρά μόνο σαν ένα "αερικό",μια γυναίκα σκιά κι όμως γίνεται το σημείο για να συνεχιστεί η ιστορία.

Η Εύα Στεργίου πληροφορείται το θάνατο της γιαγιάς της και συγκλονίζεται-είναι η μόνη συγγενής που έχει και ξέρει.Μια βόλτα με τον φίλο της καταλήγει στην απόλυτη καταστροφή αλλά και στην αρχή της ιστορίας που ουσιαστικά,με το θάνατο της Ροζαλίας έχει φτάσει σ΄ ένα αδιέξοδο τέλος.Ο Ααλίφ Κολιμάρ είναι μιγάς φοιτητής και φίλος της Εύας.Βρίσκονται κατακρεουργημένοι σε έναν υπόγειο.Εκείνος νεκρός η Εύα βιασμένη και ημιθανής.Ο Νόρμπερτ Γουολκερ αστυνομικός,καλείται να εξιχνιάσει την υπόθεση της βίαιης επίθεσης των δύο νέων.Το περίεργο στην υπόθεση είναι πως τόσο ο Ααλίφ όσο και η Εύα έχουν χαραγμένο στο στήθος τους το ανεξίτηλο σημάδι της σβάστικας.

Το τρίτο βιβλίο έχει μια τελείως διαφορετική μορφή από τα δύο προηγούμενα βιβλία.Ξεκινώντας το νομίζει κανείς πως πρόκειται για ένα αστυνομικό μυθιστόρημα.Και θα μπορούσε να είναι αν δεν εκκρεμούσε η ιστορία των ηρώων του δεύτερου βιβλίου.Θα ήθελα εδώ να σημειώσω κάτι.Η κυρία Τραυλού δημιουργεί από την πρώτη στιγμή την αίσθηση της αγωνίας και της περιέργειας.Δεν αναλώνει τις σελίδες του βιβλίου σε ανασκόπηση των προηγούμενων-συχνό φαινόμενο σε αρκετές τριλογίες-που μάλλον κουραστικό είναι παρά διαφωτιστικό.Υπάρχει μια αυτονομία στο βιβλίο που εγώ προσωπικά πολύ την εκτίμησα.Υπάρχουν παράλληλες ιστορίες που πολύ έξυπνα ενώνονται για να δημιουργήσουν το περίβλημα του βασικού θέματος.Τι απέγινε το παιδί της Ροζαλίας και του Ανατόλ;

Ο Νόρμπερτ είναι ένα κλασικό πρότυπο αστυνομικού που βλέπουμε στα περισσότερα βιβλία αστυνομικού ενδιαφέροντος.Άγνωστος πατέρας,από την Ελλάδα,εργένης,χωρίς πολλά ενδιαφέροντα,μοναχικός,με προβλήματα συμπεριφοράς στη δουλειά του,ενοχές,αδιαφορία για τα πάντα,περιστασιακές ερωτικές συνευρέσεις,και μεγάλα τραύματα,από τη δολοφονημένη φίλη του και το χρόνια απόντα φίλο του,τον Χανς.Αυτή η υπόθεση είναι ένα κίνητρο να πιάσει τη ζωή του από την αρχή.Να ξεδιαλύνει το φόνο της φίλης του, που τον στοιχειώνει ,να πάρει απαντήσεις από τον Χανς για τα τόσα χρόνια απουσίας από τη ζωή του χωρίς καμιά εξήγηση.Μέσα από την ιστορία που σιγά σιγά ξεδιπλώνεται έρχεται και η μεταμόρφωση του Νόρμπερτ με ένα οδυνηρό τρόπο που θα τον οδηγήσει όμως στην κάθαρση και στη συνειδητοποίηση.

Ο Χανς είναι ο φίλος του Νόρμπερτ που με έναν ανεξήγητο τρόπο θα εξαφανιστεί από τη ζωή του.Ενώ μεγάλωνε με μια μητέρα που τον αγαπούσε και τον φρόντιζε,ανακαλύπτει μετά το θάνατό της πως η ζωή που βίωνε μέχρι τώρα δεν ανήκε σ΄αυτόν.Είναι ένα παιδί χωρίς παρελθόν,χωρίς μνήμες με μια "επίκτητη" ζωή που του επιβλήθηκε εν αγνοία του.Προσπαθεί ν΄ανακαλύψει τις ρίζες του αλλά το μόνο που έχει ως στοιχείο είναι οι εφιάλτες του ύπνου του και μια μουσική μελωδία που του τραγουδά μια γυναίκα.Και μια φράση που δεν μπορεί να κατανοήσει τι είναι:"sansinefokamomenoapostaxth".

Από αυτό το σημείο ο αναγνώστης αρχίζει να πιάνει το νήμα που έχει μείνει κρυμμένο, ως προς την κατάληξη των ηρώων του δεύτερου βιβλίου.Ποιός είναι ο Χανς;Τι κρύβει η ιστορία της ζωής του;Τι κρύβεται πίσω από την ίδια την υπόστασή του;Το ευρηματικό είναι πως ο Χανς ανακαλύπτει μαζί με τον αναγνώστη ποιος είναι.Ζει μαζί του την αγωνία και την απελπισία του.Ανακαλύπτει μια ιστορία που θα μπορούσε να είναι σενάριο συνωμοσίας ή και επιστημονικής φαντασίας.Ένα πρόγραμμα των ναζιστών επιστημόνων,το "Lebensborn",συνεχίζει να καταστρέφει ανθρώπους.Πρόκειται για τα μωρά πειραματόζωα του Β΄Παγκοσμίου πολέμου.Κάποια είχαν την "τύχη" να πεθάνουν.Κάποια άλλα όχι.Ποιοι είναι ο Χανς Εμπερχάντ,ο Ενίλ Λόις και ο Γκαρντ;Τι σηματοδοτεί το D(1,2,3) στα σώματά τους;Ηλικιακά και οι τρεις μοιάζουν.Είναι σίγουρο πως εκτός από Γερμανοί είναι και ζώντες της ναζιστικής περιόδου.Χωρίς μνήμη,χωρίς εικόνες και με ανεξήγητα χαρακτηριστικά και ιδιότητες."Πέρα από το θάνατο του κορμιού υπάρχει και ο θάνατος των συναισθημάτων που μετατρέπει τους ανθρώπους σε φαντάσματα του εαυτού τους."Είναι ίσως ο πιο κατάλληλος χαρακτηρισμός για τους ανθρώπους αυτούς.Είναι Γερμανοί;Ή ακόμα ακόμα είναι άνθρωποι;

Μ΄ένα διακριτικό και φυσικό τρόπο η συγγραφέας αρχίζει να "δένει",να δημιουργεί μια αντιστοιχία μεταξύ του νέου και του παλιού.Έτσι μαθαίνουμε τι έγινε με την Κλοντέτ Λαρούζ,τη Ροζαλία,τον ¨Αμπελ.Ποια ήταν η Ιρίνα.Όλων των ηρώων του βιβλίου συνδετικός κρίκος είναι ο Ισαάκ Καζμιερζάκ.Εβραίος επιστήμονας που γίνεται έρμαιο των ορέξεων των Γερμανών με το τίμημα να ζήσει.

Εδώ η συγγραφέας μ΄ένα σπουδαίο μονόλογο-αυτόν της Κλοντέτ-θέτει έναν ηθικό προβληματισμό,ένα δίλημμα:Άραγε η απόφαση ορισμένων Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης να ενεργούν με φρικαλεότητα εναντίων Εβραίων ήταν εξαναγκασμός ή  τους οδηγούσε ο εγωιστικός φόβος για τη ζωή τους;Η Κλοντέτ αναρωτιέται γιατί δεν έπεφτε πάνω στα ηλεκτροφόρα καλώδια πριν την αναγκάσουν να προχωρήσει σε ερωτική πράξη με τον αδελφό της,αναλογίζεται γιατί ο Καζμιερζάκ δεν αρνήθηκε ποτέ να κάνει όλες τις φρικαλεότητες που τον πρόσταξαν οι Γερμανοί να κάνει,πως έγινε και δεν καταδικάστηκε στη Δίκη της Νυρεμβέργης,αφού ήταν ο βασικός εγκέφαλος του προγράμματος Lebensborn;Πώς κατάφερε να συνεχίζει να συντηρεί και να ζει μια άνετη ζωή;

Είναι πολλά τα ιδεολογικά και τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν στο "Άγγελοι από στάχτη".έτσι από ιστορικό,το τρίτο μέρος της ελεγείας,μετατρέπεται σε κοινωνικό και φιλοσοφικό.Τίθενται ερωτήματα που έχουν να κάνουν με τα ίδια τα πρόσωπα του βιβλίου.Ο Χανς,αν και κοντεύει τα 60,μοιάζει με έναν εικοσάχρονο νέο.Ο Ενίλ έχει την ίδια ηλικία αλλά πάσχει από υπεργηρίαση και όλα τα ζωτικά του όργανα όπως και η όψη του μοιάζουν με ανθρώπου εκατό χρονών.Ο Γκαρντ πάσχει από ιχθύαση και είναι μια φονική μηχανή χωρίς αισθήματα,χωρίς όρια,χωρίς αξίες.Καθώς ο αναγνώστης συνεχίζει να διαβάζει ανακαλύπτει πως όλ΄αυτά είναι αποτέλεσμα ενός ανορθόδοξου πειράματος.Ενώ τα παιδιά αυτά έζησαν δεν μπορεί να πει κανείς με βεβαιότητα τι μορφή πήραν.Θα έπρεπε να ζουν;Τι σηματοδοτεί για τη γενιά των ανθρώπων που επιβίωσαν από τη λαίλαπα του ναζισμού;Την ερώτηση και το έναυσμα για περαιτέρω προβληματισμό καλείται ν΄απαντήσει η Κλοντέτ Λαρούζ:"Οι κρατούμενοι δεν είχαμε ονόματα.Οι αριθμοί εξυπηρετούσαν εύστοχα τους σκοπούς τους.Ξέρετε τι συμβαίνει όταν γίνεσαι απ΄άνθρωπος αριθμός;Αποκτηνώνεσαι.Παύεις να είσαι μια σκεφτόμενη οντότητα.Η κάθε μέρα σού μετατρέπεται σ΄έναν ανούσιο κύκλο.Δεν έχεις όνειρα και ελπίδες.Τρως ό,τι σου δώσουν,σκύβεις το κεφάλι σε όσους διαφεντεύουν την ύπαρξή σου και εξοντώνουν μέρα με τη μέρα την ανθρωπιά σου."

Μέσ΄ από μοναχικές αναζητήσεις τόσο ο Χανς όσο και ο Νόρμπερτ ανακαλύπτουν την αλήθεια.Λύνουν το" μίτο",και φωτίζουν το σκοτάδι του απάνθρωπου παρελθόντος.Ο Χανς για τη δική του ζωή,ο Νόρμπερτ για τη ζωή του φίλου του.Στο δυστοπικό αυτό περιβάλλον διαφαίνεται με ελπίδα η αξία της φιλίας,της συντροφικότητας,της αφοσίωσης.Αλλά και αχνές δεσμίδες από φως-η αγάπη και ο έρωτας έχουν καταστραφεί στα προηγούμενα βιβλία,αλλά πάντα υπάρχει και επιβιώνει.

Από την άλλη είναι και η Εύα Στεργίου.Όλα αποκαθηλώνονται στα μάτια της και ζητάει εξηγήσεις.Ζητάει ενόχους,ψάχνει την αλήθεια.Όταν θα τη βρει δεν θα είναι σίγουρη αν μπορεί να τη διαχειριστεί.Πρέπει να τεκμηριώσει τη θλίψη της με έναν φταίχτη.Το εύκολο είναι να κατηγορήσει τη "γιαγιά" της.Δεν είναι όμως και το πιο ηθικό.Εκ πρώτης όψης η ετυμηγορία είναι καταπέλτης αλλά δεν την εξαγνίζει.Θα καταφέρει να αποδομήσει τη ζωή της γιαγιάς της για να μπορέσει να συγχωρέσει τις πράξεις της.

Η δομή της ιστορίας περιέχει την κάθαρση.Οι ήρωες θα λυτρωθούν,Μέσ΄ από τα χρόνια που πέρασαν οι μάρτυρες της ναζιστικής κτηνωδίας θα δικαιωθούν και θ΄αναπαυθούν ειρηνικά.Σαν "Άγγελοι από στάχτη",ζωντανοί και νεκροί,καταθέτουν τη γήινη υπόστασή τους.Ερωτεύονται,πεθαίνουν,βασανίζονται,πληρώνουν για τα αμαρτήματά τους αλλά η νέα γενιά που έχει προκύψει απενοχοποιεί το παρελθόν,τις πράξεις και τ΄αποτελέσματα.

Οφείλω να πω ότι η «Ελεγεία της στάχτης»ήταν ένα εκπληκτικό και καθηλωτικό ανάγνωσμα.με πολύ ένταση και συναισθηματική φόρτιση σχεδόν σε κάθε σελίδα και των τριών βιβλίων.Αποτελείται από ένα μωσαϊκό ιστοριών που η καθεμιά από αυτές έχουν σημαντικό λόγο ύπαρξης και λειτουργούν ως κομμάτια που συντονίζουν την αρχή,τη μέση και το τέλος.Δεν είναι στοιχεία πλαισίωσης ,είναι οι "αρμοί" που συνδέουν έναν "τοίχο".Χωρίς αυτές δεν θα μπορούσε να εξελιχθεί η ιστορία.Ταυτόχρονα αποτελούν από μόνες τους μέρος της διήγησης μιας αυτόνομης ιστορίας.Με πολυδιάστατους ήρωες,με σημαντικές στιγμές της Ιστορίας,με δυνατούς χαρακτήρες και αμείωτο ενδιαφέρον.Θα το συνιστούσα χωρίς κανένα ενδοιασμό ως ένα δυνατό συγγραφικό έργο.