ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ- ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΦΡΑΓΚΙΑΔΟΥΛΑΚΗ

 

Θα ξεκινήσω ανάποδα αυτήν την φορά. Το Πορτραίτο είναι ένα βιβλίο που λυτρώνει την αγάπη. Οι δρόμοι που διανύει είναι άλλοτε γεμάτοι φως και νοσταλγία και κάποιες φορές έχουν σκοτάδι, μοναξιά και απόγνωση. Είναι σαν τις κούκλες του Ολιβιέ: «…μια διασταύρωση μυκηναϊκών ειδωλίων με τις αποκρουστικές αλλά συνάμα ελκυστικές μαριονέτες του Μπελμέρ».

Μια αποτύπωση της Πόλης του Φωτός, το Παρίσι, μέσα από βουλεβάρτα, καλλιτεχνική ζωή, γεύσεις, πολιτισμό, χρώμα και άρωμα Σανέλ Νο 5, η ιντελιγκέντσια της πρωτεύουσας της Γαλλίας εξαίσια δοσμένη από την πένα της συγγραφέως. Ένα κοινό βάδισμα πάνω στα χνάρια του Γιώργη Πετράκη, στο Point Zero, εκεί που το νόστιμον ἦμαρ έγινε μαντινάδα και διαθήκη στον γιο του, τον Ζακ:

«Βάλε σημάδι όπου βρεθείς στις άκρες του πλανήτη

Και γύρισε, αγόρι μου, τα μάτια σου στην Κρήτη».

Το οδοιπορικό στο Αστράκι και στο Ηράκλειο είναι από ένα ημερολόγιο με κιτρινισμένα φύλλα, δερματόδετο με μια γκραβούρα της Κρήτης. Η διήγηση φέρνει μπροστά στα μάτια του αναγνώστη αρνητικά από ασπρόμαυρες φωτογραφίες, εικόνες σέπιας και νοσταλγίας.

«Είναι κληρονομική η αγάπη ή μεταγγίζεται με τη νοσταλγία»;

Ο αναγνώστης δεν μπορεί να διακρίνει την ιστορία από την αρχή. Είναι σαν από μόνη της να επιτρέπει το πότε και το γιατί. Αυτοκαθορίζεται με σημάδια· μόνο δύο λέξεις μορφοποιούν την αρχή της , «Σοφία» και «Πρόσεχε». Με αυτόν τον αινιγματικό τρόπο προσδιορίζεται και παίρνει όψη. Από αυτό το σημείο -το δικό μας σημείο μηδέν- ο Ζακ και η Σοφία μπλέκουν σε έναν μίτο από απροσδόκητες( ; ) συμπτώσεις. Από εκεί ξεκινάει το ντόμινο· από τη Βαστίλη για να φτάσει στο Αστράκι, το μέρος που το πορτραίτο θα λυτρώσει τη μοίρα του.

Η ιστορία του ημερολόγιου, όσο προχωράει, δίνει σχήμα και νόημα στις ζωές των ηρώων. Ο Γιώργης δίνει λέξεις στα συναισθήματά του, λίγο πριν το τέλος της ζωής του. Απευθύνεται στο «μικρό» του, την Καλλιόπη. Ή μήπως στον εαυτό του; Είναι μια εξομολόγηση και μια εξήγηση, αλλά μέσα από το ξυσμένο μολύβι ενός μικρού παιδιού. Μέσα από τη γραφή που γυρνάει τον χρόνο πίσω και η αφήγηση μεταμορφώνεται σε παραμύθι. Ένα χαρακτηριστικό που πρέπει να αναφερθεί είναι πως η εξιστόρηση είναι γεμάτη αγάπη και όμορφα στιγμιότυπα. Η συγγραφέας εστιάζει στην βαθιά οικογενειακή συνοχή, με ρίζες στον έρωτα, την φιλία, την καλή γειτονία και τη σχέση σεβασμού μεταξύ των ανθρώπων. Ακόμα και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος που είναι εκ των πραγμάτων βαρβαρότητα και καταστροφή, υποκλίνεται μπροστά στη ζωή. Η συναισθηματική φόρτιση στην αφήγηση του Γιώργη κόβει την ανάσα. Η δύναμη της ζωής και η αγάπη δίνονται με έντονες αντιθέσεις -επιτρέψτε μου να πω- που κόβουν την ανάσα αφοπλιστικά. Θα αναφέρω, εδώ, την εικόνα με την αερομαχία πάνω από το χωράφι με το σιτάρι, την ώρα του θέρους. Τα παιδιά κρυμμένα για να αποφύγουν τα πυρά, βλέπουν τη γελάδα τους να τρομάζει και να γίνεται στόχαστρο. Ο φόβος του Μιχάλη για το ζώο τους τον κάνει να αψηφήσει τον κίνδυνο και να βγει για να τη μαζέψει. Ένα μικρό παιδί και ένα ακόμα μικρότερο πίσω του, τρέχουν για να προφτάσουν. Ο αεροπόρος σε απόσταση αναπνοής από το θέαμα, χαμηλώνει και απομακρύνεται, αναγκάζοντας και τον άλλο να φύγει. Ο θάνατος υποκλίνεται μπροστά στη ζωή με τρόπο θαυμαστό. Είναι πολλές αυτές οι στιγμές (η Αννιώ με τους αντάρτες στη βρύση, ο Γερμανός στον γάμο του Ζαχαρή με την Σοφία, η αρχέγονη ιεροτελεστία του σταριού για να γίνει ψωμί). Μα η ιερότερη όλων είναι η αναμέτρηση του θανάτου με την αγάπη. Ο θάνατος της Βαγγελιώς, της μάνας· το πρώτο βαθύ τσαλάκωμα του πορτραίτου. Ο πόνος και η απελπισία ενός μικρού παιδιού. Η αγάπη και ο έρωτας θα δώσουν ξανά ζωή στην ύπαρξή του. Η Καλλιόπη θα ποτίσει την ρίζα του και θ΄ αναγεννηθεί. Έρωτας απαγορευμένος και αδύνατος που θα οδηγήσει στην φυγή του. Κάτι λείπει από την ιστορία τους αλλά μόνο αν κλείσουν οι κύκλοι θα παρουσιαστεί.

Τα δύο σημεία που θα ενωθούν για να πάρει τη θέση που αξίζει το πορτραίτο είναι ο Ζακ και η Σοφία (δεν αποκαλύπτω την ιστορία). Πρόκειται για τους ήρωες του βιβλίου που οδηγούνται από μια ενστικτώδη πρόθεση. Φαίνεται σαν οι αποφάσεις και οι σκέψεις τους να καθοδηγούνται από μια παρέμβαση της μοίρας, αλλά ταυτόχρονα άγονται και φέρονται υπό των συνθηκών και των γεγονότων που συμβαίνουν -τα Ομηρικά έπη έχουν καθορίσει τη νεότερη λογοτεχνία με αφομοιωτικό τρόπο· η παρέμβαση (θεϊκή, μοιραία) και η υπεύθυνη πράξη του ήρωα λειτουργούν ως εργαλεία για την συγγραφέα. Οι δύο διεκπεραιωτές -λυτρωτές έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: τους λείπει το συναισθηματικό τους μισό. Όχι το ερωτικό. Μέσα τους υπάρχει ένα συναισθηματικό χάσμα που προέκυψε από την γονεϊκή απουσία. Αυτό είναι που τους καλεί στο παρελθόν και ακούσια τους κατευθύνει για να βρουν τη συναισθηματική τους υπόσταση.

Η εξέλιξη της ιστορίας αποκτά ρυθμούς κορύφωσης, αλλά η αμφιβολία και η δικαίωση είναι δύο ψηφίδες που μόνο στο τέλος θα ολοκληρώσουν το μωσαϊκό. Ένα κομμάτι από το πορτραίτο είναι ξεθωριασμένο μα όταν πάρει το χρώμα που του αρμόζει θα επέλθει η λύτρωση και η δικαίωση. Είναι μόνο μια λέξη: ΘΕΛΩ. Είναι το κέντρο των δύο ομόκεντρων κύκλων που βρίσκοντας το σημείο ταύτισης κλείνουν την ιστορία. Η λύση του αινίγματος του Ολιβιέ, χρειαζόταν τέσσερα πρόσωπα για να λυθεί:

«Νεαρέ, αν ήμουν εσύ, θα έκανα ένα πράγμα που θα μπορούσα να κάνω και δεν το έκανα, θα έλεγα μια λέξη που θα μπορούσα να πω και δεν την είπα».

Το Πορτραίτο είναι βιβλίο μαγικό. Προέρχεται από μια γνώστρια των τόπων που εκτυλίσσεται και έτσι του δίνει μια ταξιδιωτική γοητεία που συναρπάζει. Οι αφηγήσεις είναι πλούσιες και εμπεριέχουν όλες τις ανθρώπινες αισθήσεις (μυρωδιά από λεμονανθούς και αλισίβα, το κόκκινο κρασί με αρώματα βατόμουρου και καπνού, το κατσικάκι με τις μελωμένες αγκινάρες, το βούτυρο κλαριφιέ πάνω στο κρουασάν, οι ωραίες μαχαιρίδες στις καστανόξανθες πλεξούδες της Αννιώς, η ασκομαδούρα του Γιώργη στην ντουλάπα με τα ποδαράκια από λεοντοκεφαλές). Αλλά και η γραπτές μαρτυρίες του Γιώργη, με μια ευαισθησία άλλων εποχών, μια παιδική αθωότητα και συνάμα ένα διαυγή ερωτισμό, σχεδόν καθηλωτικό. Το ύφος της γραφής θυμίζει αυτό του Πιερ Λοτί στην Αζιγιαντέ· ρομαντικό και μελαγχολικό, περιηγητικό και μοιραίο. Μια σύμπραξη δύο πολιτισμών με μυστήριο και μοντερνισμό, μια ένωση δυτικής και μεσογειακής κουλτούρας που με ενθουσίασε και το προτείνω χωρίς καμιά επιφυλακτικότητα.

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΝΟΗ